Recensie in Trouw – Hannah van Binsbergen
Taaldilemma: Is het woord van God in mensentaal te vangen?
De schrijver
Michel Henry (1922-2002) heeft zijn leven gewijd aan het ontwerpen van een filosofie vanuit de ervaring van het leven. Dat is de rode draad die in zijn oeuvre onderwerpen zo verschillend als Marx en Kandinsky met elkaar verbindt. Filosofen, stelde Henry, concentreren zich te veel op één aspect van het leven: het denken. Het christendom speelt een grote rol in zijn oeuvre, omdat het geloof juist een aspect van het leven is dat niet primair op denken gefundeerd is. ‘Woorden van Christus’ is Henry’s laatste boek, in Frankrijk kort na zijn overlijden verschenen en nu in het Nederlands vertaald door Chris van Haeften en Andries Oosterkamp.
Thematiek
‘Woorden van Christus’ gaat over wat Christus zegt over zichzelf, over de mens en over God. In de theologie wordt gesproken van de dubbele natuur van Christus, hij is zowel mens als God. Dan kunnen we denken dat zijn woorden soms mensenwoord zijn, en soms woord van God. Maar voor beide vormen van spreken maakt Jezus gebruik van mensen taal, is dat geen groot probleem?
De taal van mensen, of het nu Aramees of Nederlands is, is een gesloten systeem dat in het gunstigste geval verwijst naar dingen in de wereld. Hoe kunnen we het spreken van God, die niet in de wereld is en die we niet tevoorschijn kunnen toveren om te laten zien waarnaar ons spreken verwijst, dan begrijpen in mensentaal?
De verleiding bestaat om de woorden van Jezus op te vatten als richtlijnen voor menselijk gedrag, maar Henry laat zien dat we het enorme belang ervan dan zouden missen. Want Christus is niet gekomen om ons te vertellen hoe we moeten leven, maar om ons eraan te herinneren wat we eigenlijk zijn: kinderen van God. Met behulp van taalfilosofie en fenomenologie pluist Henry sommige van de meest raadselachtige uitspraken van Christus uit, om uiteen te zetten wat die betekenen voor de menselijke conditie.
Mooiste zin
“Wie ernaar luistert waar het tot ons spreekt, hoort voorgoed het geluid van zijn geboorte in zich. Tot hem spreekt het Woord: ‘Ik heb je vandaag verwekt’.” In deze zin komt de aard van Henry’s interesse voor het christendom aan het licht. Hij begrijpt het spreken van God als iets wat zich in de affectiviteit van het leven openbaart, met andere woorden, in het hart. De meest schokkende en tegelijkertijd zo simpele boodschap die Christus ons brengt, is dat we het leven niet zomaar hebben: we hebben het gekregen. Hij identificeert de absolute liefde en absolute waarheid die we God noemen met het absolute leven, en daarin schuilt de originaliteit van het boek: voor Henry is het christendom de religie bij uitstek waarin de mens in zijn gehele wezen wordt aangesproken.
Reden om dit boek niet te lezen
Wie alle religie om te beginnen al onzin vindt, zal door dit boek niet overtuigd worden. Henry probeert geen 21ste-eeuws godsbewijs te geven. Het enige dat ‘Woorden van Christus’ probeert te doen, is serieus in te gaan op de filosofische vragen die het evangelie oproept, zodat we beter kunnen begrijpen waar het om gaat.
Reden om dit boek wel te lezen
Sceptische vragen en de stem van het gezond verstand krijgen genoeg ruimte: de kracht van het boek is dat de theologie het nooit van de filosofie overneemt. Het is toegankelijk geschreven en zelfs wie niet bijzonder geïnteresseerd is in religieuze vraagstukken kan het lezen als een origineel filosofisch werk. Voor de woorden van Christus kun je misschien beter de Bijbel lezen dan een filosofisch werk, zou je denken. Maar wie de Bijbelteksten ernstig opneemt, kan ze volgens mij niet anders dan ontzettend ingewikkeld vinden. Michel Henry laat de schokkende kracht van Christus’ woorden verschijnen alsof het iets volledig nieuws betreft, en juist doordat hij de filosofische implicaties ervan bespreekt, kan ik me niet anders voorstellen dan dat het voor zowel christenen als niet-christenen ongekend dichtbij komt.
Hannah van Binsbergen
