Cees den Heyer, een eigenzinnig bijbelwetenschapper

Hij ontwikkelde zich van een doodgewone orthodoxe gereformeerde theoloog tot een eigenzinnige en ruimdenkende bijbelwetenschapper. Cees den Heyer, voormalig hoogleraar Nieuwe Testament aan de gereformeerde theologische universiteit van Kampen, verwierf vooral bekendheid door zijn opvattingen over de verzoening. Het dogma van de verzoening, dat Jezus aan het kruis is gestorven om de zonden van de mensen weg te nemen is als zodanig niet in het Nieuwe Testament terug te vinden, zo betoogde hij in zijn boek ‘Verzoening, Bijbelse notities bij een omstreden thema’ uit 1997. Zijn ontslag als hoogleraar aan de ‘School der Kerken’ werd geëist door 92 predikanten van het behoudende Confessioneel Gereformeerd Beraad. De bestuurders van de theologische universiteit Kampen bemoeiden zich er mee, en de synode van de Gereformeerde Kerken in Nederland sprak in 2000 een veroordeling uit, maar ontsloeg Den Heyer niet. Weliswaar was Den Heyer binnen de ruimte gebleven die hij als kerkelijk hoogleraar had, maar de theoloog had volgens de gereformeerde synode “de strekking en de kracht van de klassieke verzoeningsleer onvoldoende gepeild”. Den Heyer overleed twee weken geleden op 78-jarige leeftijd aan de gevolgen van een dramatisch auto-ongeluk.
In zijn boek ‘Ruim geloven. Een theologisch zelfportret’ uit 2000 diende Cees den Heyer zijn critici van repliek. Daarin getuigt hij ook van zijn persoonlijke ontwikkeling en legt hij zijn opvattingen over de bijbel en de belijdenissen nog eens uit. Den Heyer komt erin naar voren als een door en door gereformeerde en uiterst brave man, als een ‘normale’ zeer kerkelijk betrokken theoloog, die nauwelijks opzienbarende standpunten vertolkte, meer het type studeerkamergeleerde. Maar wel eentje die zeer helder en duidelijk kan schrijven. De hoogleraar keerde zich ertegen dat belijdenis en dogma het laatste woord hebben gekregen, waardoor de bijbel voorgoed aan banden is gelegd. Volgens de belijdenis is de bijbel het ‘Woord van God’, maar voor Cees den Heyer is de bijbel allereerst een ‘mensenwoord’.
“Een echt menselijk boek: groots en monumentaal, diepzinnig en hoopgevend, maar ook kwetsbaar en aanvechtbaar, onbeholpen en gebrekkig. Het kan ons aanspreken. Niet als een boek waarin eeuwige waarheden worden geopenbaard, maar als bundel geschriften van gewone mensen.”
Waarin de betekenis van Cees den Heyer voor de theologie ligt? Rinus van Warven, predikant van de Evangelisch-Lutherse Gemeente Kampen en eigenaar van Uitgeverij Van Warven te Kampen, een uitgeverij op het gebied van religie en zingeving, is een voormalige student van Cees den Heyer. “Hij drukte ons op het hart dat een zekere mate van dogmatische vooringenomenheid ons zal verhinderen om de Bijbelteksten fris en onbevangen te kunnen lezen. Den Heyer haalde de teksten en verhalen onder dikke lagen stof vandaan, zodat ze weer gingen leven en ons konden inspireren.”
Uitgeverij Van Warven gaf vier jaar geleden het meesterwerk van Cees den Heyer uit. Een omvangrijk boek over hoe er in de loop van de geschiedenis gedacht is over Jezus van Nazareth. Volgens de emeritus-hoogleraar is Jezus geen godenzoon geweest. Hij was een mens van vlees en bloed, ‘een mens onder de mensen’, een mens die door zijn doen en laten aandacht trok, een charismatische persoonlijkheid die indruk maakte op zijn tijdgenoten.
Wie werkelijk interesse heeft in Jezus van Nazareth kan niet om het werk van Cees den Heyer heen.

Lees hier de recensie van Marjan van Druenen

Lees hier de recensie van Biblion

 

Schrijversdebuut van een man die al dertig jaar als kunstschilder actief is. De 77-jarige Theo sterft en belandt in de hemel. Hij wordt met open armen ontvangen door Petrus, die hem onder de hoede brengt van de engel Zwieperd. Tijdens zijn verblijf in de quarantainebar om aan de hemel te wennen, weet Theo verbinding te leggen naar de Aarde. Ondanks deze misstap mag Theo op audiëntie bij God zelf. Die doet hem een voorstel waar Theo na enige aarzeling op ingaat. Theo en Zwieperd gaan als engelen op aarde aan de slag om zogenoemde halve zolen (halve zielen) te upgraden, om de menselijke beschaving te redden van de ondergang. De auteur (1970) schetst met veel gevoel voor ironie een actueel wereldbeeld van materialisme en machtsmisbruik in een evenwichtige afwisseling tussen beschrijvingen en scherpe dialogen. Hemel en God zijn vormen van beeldspraak die los staan van religie. De geringe omvang van de novelle staat in schril contrast met het filosofische bereik: het vraagstuk van de vrije wil. Berns maakt deze kwestie op indringende en humoristische wijze toegankelijk voor een breed publiek.

Recensent: C. la Roi

Dit boek gaat niet alleen over mensen die een nabij-de-doodervaring beleven. Natuurlijk vind je persoonlijke verhalen over NDE, maar ook worden eraan verwante ervaringen beschreven, zoals levenseinde-ervaringen en buitenlichamelijke ervaringen. Een spontane ervaring wordt gemeld, zomaar uit het niets, en als ‘Ander-Leven-Ervaring’ beschreven. En dan zijn er nog – niet te onderschatten – dromen, (sterfbed)visioenen en andere bewustzijnstoestanden. Aandacht wordt eveneens besteed aan NDE in oude culturen. Wetenschappelijk onderzoek rond NDE komt ook ruim aan de orde.

Bewustzijn

Het trefwoord in dit boek is bewustzijn. Bewustzijn in relatie met de functie van de hersenen. De NDE is een ‘overweldigende confrontatie met de onbegrensde dimensies van ons bewustzijn’, zoals Pim van Lommel het formuleert. De gedachte hierbij is dat bewustzijn onze wezenlijke essentie lijkt te zijn. Op het moment dat wij ons lichaam, de fysieke wereld verlaten, bestaan wij als zuiver bewustzijn, voorbij tijd en ruimte en zijn we opgenomen in pure, onvoorwaardelijke liefde.

Wetenschap

De overheersende gedachte in de wetenschap is nog altijd dat bewustzijn voortkomt uit het lichaam, uit de hersenen: het brein als de bron van alle mogelijke bewustzijnstoestanden. Wetenschappelijk onderzoek rond NDE wordt kritisch gevolgd, zowel de beperkingen ervan als de verschillende onderzoeken zelf. Toch leiden de onderzoeken tot een wetenschappelijk debat, niet meer over of NDE’s bestaan, maar of ze ‘ingelijfd’ kunnen worden binnen het dominante wetenschappelijke wereldbeeld. De andere gedachte is dat ‘het materialisme niet in staat is gebleken zijn bewering hard te maken dat stoffelijke hersenen bewustzijn/geest produceren’. Een nieuw denkbeeld, dat steeds meer steun krijgt, heet ‘belovend materialisme’: het denkbeeld van ‘een mentale, niet-stoffelijke, wereld die met de stoffelijke wereld interacteert.

NDE-ervaringen

De Zwitserse psychiater C. G. Jung heeft ook ervaringen met NDE en noemde die ‘doodsvisioenen’. Hij vergeleek het met andere visioenen en heldere dromen. Het Rode Boek bevat er voorbeelden van. In Het geheim van Elysion krijgt Jung terecht een plaats, naast vele buitengewone ervaringen van anderen.
Het hindoeïsme is ook bekend met NDE. In de Vedische geschriften uit het oude India hebben ze het echter niet over NDE, maar wordt heel intrigerend van ‘wakker worden’ gesproken in plaats van ‘doodgaan’. Een ‘nabij-het-wakker-worden ervaring’.
Er zijn ook geschreven getuigenissen van NDE uit de achtste eeuw in Tibet. Of nog ouder, bepaalde teksten uit de Bijbel verwijzen er eveneens naar. Het gaat dan over ‘verblind worden door een licht uit de hemel’. Paulus verwijst naar visioenen en openbaringen ‘die de Heer ons schenkt’. En het Oude Testament beschrijft de droom van Jacob over een ladder die ‘helemaal tot de hemel reikte’.

Het geheim van Elysion

De titel van het boek verwijst naar de Griekse mythologie, waarin ‘Elysion’ de aanduiding is voor de verblijfplaats van de gelukzaligen, de ‘Elysese velden’. Een relatie met NDE is gevonden in de Minoïsche cultuur: je kon alleen in Elysion komen na een levensbedreigende ervaring van bijvoorbeeld vuur of bliksem.
Door de vele verhalen van mensen die een NDE beleefden, lees je zowel verschillende als overeenkomstige ervaringen van mensen die een blik werpen in een andere dimensie, door sommigen hemel genoemd. Het idee van het hiernamaals wordt gevoed doordat NDE’ers soms hun overleden dierbaren ontmoeten. Zelfs dierbaren waarvan ze, na hun ‘terugkeer’ op aarde, hoorden dat die een dag tevoren waren overleden.

Wakker worden

Het geheim van Elysion is prachtig uitgegeven, heeft korte overzichtelijke hoofdstukken en een mooie, praktische lay-out. Het verleidt tot lezen, en eenmaal begonnen, blíjf je lezen. Ook al ken je Eindeloos bewustzijn van Pim van Lommel, een intrigerende wereld gaat nog verder open. Het idee van doodgaan komt in een fascinerend daglicht te staan. Als je het boek uithebt, is het gevoel van dat er (veel) meer is tussen hemel en aarde behoorlijk versterkt. Bij de dood houdt het duidelijk niet op, er is continuïteit van leven en dood. Dood is een overgang, geen einde, dat wordt duidelijk in dit boek. Ons bewustzijn blijkt niet eindig, maar eindeloos. Doodgaan is wakker worden.

 

Recencent:Paul Delfgaauw