‘Wat doen we als ons hart zeer doet?’ Vroeg de jongen. ‘Dan wikkelen we het in vriendschap gedeelde tranen en tijd, totdat het weer vrolijk en vol hoop wakker wordt.’
‘Heb je nog andere adviezen?’ vroeg de jongen. ‘Je moet je eigen waarde niet afmeten aan de manier waarop je wordt behandeld,’ zei het paard, ‘onthoud altijd dat je er toe doet, jij bent belangrijk en er wordt van jou gehouden en jij verrijkt deze wereld, zoals niemand anders dat kan.’
Het is telkens weer ontroerend om te lezen hoe de grote denkers van deze aarde de belangrijkste spirituele boodschap in eenvoudige woorden weten te vangen. Charlie Mackesy weet met deze zinnetjes precies samen te vatten waar het in de spiritualiteit om draait. Ze zijn te vinden in het magistrale boekje ‘De jongen, de mol, de vos en het paard’.
Charlie Mackesy verdient ongelooflijk respect voor de wijze waarop hij de belangrijkste spirituele lessen weet te verbeelden en te verklanken. Zijn tekeningen zijn magistraal. Om de kracht van het paard zo neer te zetten met een paar pennestreken, moet je een groots kunstenaar zijn. En…. hij legt met zijn verhaaltjes precies de vinger op de zere plek als het gaat om religie en spiritualiteit. Woorden van gelijke strekking vormen de centrale boodschap van de Bhagavad Gita, het Lied van de Heer. De Gita is één van de centrale teksten uit de Indiase spirituele traditie.
Arjuna, de zoekende mens, is in gesprek met Krishna: ’Waarom heeft U hebt toegestaan dat de individuele ziel van de goddelijke bron gescheiden wordt en verstrikt raakt in het veld van de illusie?’ En dan komt Krishna lachend met zijn antwoord. ‘Daarom is het leven als mens zo kostbaar, Arjuna,’ zei Hij. ‘Uiterst kostbaar, in het bewustzijn van de mens is er een grotere schoonheid… dan in de goddelijke bron zelf. Weet je, als er alleen goddelijkheid was, zou zij zich aan niets kunnen openbaren. Begrijp je dat? Haar schoonheid en volmaaktheid kunnen niet als zodanig worden waargenomen. Maar de individuele, tot bewustzijn gekomen ziel die naar God verlangt, heeft een onuitsprekelijke schoonheid in zich die zelfs Mij de adem beneemt.’
En ik moet bij dit soort verhalen ook altijd wel een beetje glimlachen. Ook om mijn eigen onbegrip. Ik heb vroeger tijdens mijn studie natuurlijk de verhalen wel gelezen en gehoord over Maarten Luther, Johannes Calvijn, Ulrich Zwingli en Philipp Melanchton…. Maar we begrepen we ze ook? Ik begrijp nu dat die start van de Reformatie draaide om het inzicht dat verwoord is door het paard an de jongen. ‘Onthoud dat je er toe doet, onthoud dat jij belangrijk bent, onthoud dat er van jou gehouden wordt, onthoud dat dat jij deze wereld verrijkt’. Maarten Luther is een tijdlang erg depressief geweest om dat hij niet kon geloven dat er van hem gehouden werd. De priester s van zijn tijd melkten de wereld uit met de zogeheten aflaten-handel. ‘’Jij deugt niet, als je zo doorgaat en geen boete doet, kom je in de hel. Koop bij ons een aflaat, dan zorgen wij er voor dat jij niet in de hel, maar in de hemel komt.’
Toen hij er achterkwam dat dit systeem gebaseerd was op priesterbedrog, stapte hij uit de kerk. En toen hij er ook achter kwam hoe fijn het kon zijn om met een meissie te vrijen, wat van zijn club niet mocht, was de maat vol. Op een avond zit hij bier te zuipen in de kroeg. De kroegbaas vraagt hem waarom hij zijn verdriet zit te verdrinken. Hij neemt een slok bier. Wil antwoord geven en dan krijgt hij het zelfde inzicht, zoals in het verhaal van de jongen en het paard. ‘Onthoud dat je er toe doet, onthoud dat jij belangrijk bent, onthoud dat er van jou gehouden wordt, onthoud dat dat jij deze wereld verrijkt.’ En daar begint een spirituele beweging die later de Reformatie wordt genoemd.
Nou mochten wel willen dat de de kerken zich verder in de lijn van deze boodschap hebben ontwikkeld. Niets is minder waar. Er zijn gelukkig stromingen binnen het christendom, het jodendom, het hindoeïsme en het boeddhisme die allemaal bij de boodschap van het Paard in de buurt blijven. Ik ga ze hier niet allemaal noemen. Ook de vrijmetselarij, het druidisme, het kabbalisme staan voor dezelfde boodschap als die van het paard bij Charlie Mackesy. Maar… binnen diezelfde religies zijn er duizenden clubjes te vinden die deze boodschap op een gruwelijke manier hebben verminkt en nog steeds verminken.
Zo weten we van Vladimir Vladimirovitsj Poetin dat hij regelmatig met zijn paard in gesprek is als hij met ontbloot bovenlijf over de steppe raast. Hij zal van zijn paard wel opgevangen hebben dat het ontzettend belangrijk is wat hij doet. Maar of de boodschap tot hem doorgedrongen is dat het Levende Leven ook van hem houdt waag ik te betwijfelen. Wat zijn deze week van zichzelf laat zien is een beeld van iemand die een totaal verwrongen zicht op de werkelijkheid heeft.
Net zoals veel mensen heb ik ook deze week de behoefte gevoeld om Vladimir Vladimirovitsj eens een lesje medemenselijkheid te leren. Alleen de gedachte om een kwartier met hem door te mogen brengen in de dojo van mijn sportschool deed me glimlachen. Een merkwaardig staaltje domheid en ego-tripperij deed zich bij mij voor. Ik mag dan wel denken dat ik bruine band karate heb, maar is dat de manier om het gebrek aan humaniteit op te lossem? Nee, dacht ik effies, laten we massaal bidden dat hij het er niet levens vanaf brengt in deze oorlog. Weer fout, Rinus. Je moet hem niet straffen met blindheid, je mag er juist op mediteren/ bidden dat hij het juiste zicht op zichzelf en op de werkelijkheid krijgt.
Terwijl ik deze woorden aan het schrijven ben, besluit ik nog even op een andere pagina in het boekje te kijken. ’Soms voel ik me verloren,’ zei de jongen. ‘Ik ook zei de mol. Maar wij houden van je en de liefde brengt je thuis’. Ik weet dat het waar is wat er staat, maar zo voelt het niet altijd. Ik zit deze week ook gevangen in een soort machteloosheid. En wat nu dan? Wat kan ik doen? Wat moet ik doen? Die vragen moeten de leerlingen van Jezus ook gevoeld hebben toen ze de mensen massa zagen. Hoe moeten we al die hongerige magen dan voeden. We kunnen toch niks…. Ze zeiden: ‘We hebben maar vijf broden en twee vissen.
Nee. We denken dat we niks kunnen. Als we ons handelen opdragen aan een groter doel, dan gebeuren er soms wonderen. Jezus nam de vijf broden en de twee vissen, keek omhoog naar de hemel en sprak er het zegengebed over uit. Daarna brak hij het brood en gaf het met de vissen aan zijn leerlingen om aan de menigte uit te delen. De mensen aten en allen werden verzadigd; de stukken brood die overbleven werden opgehaald, twaalf manden vol.
En waar zit’ m dat geheim nou in? Er was eens een vader die zijn kinderen vertelde dat hij ze op hun twaalfde het geheid van het leven zou onthullen. De kinderen hadden het goed onthouden. Toen de oudste 12 werd, vroeg hij angstig aan zijn vader wat het geheim van het leven was. De vader antwoordde dat hij het hem ging vertellen, maar dat hij het zijn broers niet mocht onthullen.
Dit is het geheim van het leven… ‘De koe geeft geen melk’. De jongen was verbijsterd door het onbenul van zijn vader. ‘Waar heb je het over, pa? De koe geeft geen melk? Is dat alles wat je te vertellen hebt. ‘Yep, ze de vader, het leven is net als een koe. Het leven is bereid om je al haar melk te geven, maar je moet het vocht wel uit de koe ‘melken’. En wat je daarvoor doet? Je zorgt ervoor dat de koe onder goede omstandigheden leeft, je voedt haar, je drenkt haar, je zorgt voor haar veiligheid, je staat om vier uur om op de kruk te gaan zitten, de emmer te plaatsen en zelf het werkte doen … Dat is het geheim van het leven, de koe geeft geen melk. Je melkt haar of je krijgt geen melk. En je krijgt alleen maar melk als je er eerst ongelooflijk veel liefde, zorg en aandacht in hebt gestopt.
Er is een generatie mensen die denken dat koeien geven. Deze mensen lijden aan de ziekte van GIEB.- Gevangen In Eigen Bubbel. Ze kennen maar een paar woorden. ‘Ik wil, ik zal, ik wens, ik moet, ik vraag, ik krijg.’ Er zijn mensen die gewend zijn om alles op de gemakkelijke manier te krijgen wat ze willen… Maar nee, het leven is geen kwestie van wensen, vragen en verkrijgen. Een leerling ging naar de Boeddha, die hem vroeg wat hij verlangde van het leven. ’Nou, dat is niet zo moeilijk, zei de leerling, ‘ik wil geluk. Kan ik dat krijgen?’ ‘Natuurlijk,’ antwoordde de meester. ‘Laten we eens naar de woorden kijken die je uitspreekt. Ik wil geluk. Het woord ik staat voor je ego, het woord willen staat voor je begeerte. Als je de woorden Ik en WIL laslaat, hou je geluk over.’
Als we ophouden te leven volgens de wetten van ‘Ik wil, ik zal, ik wens, ik moet, ik vraag en ik krijg’ kunnen we leren liefhebben. En ‘Wat heb ik dan lief?” Vraagt Aurelius Agustinus zich af?
‘Maar wat heb ik lief als ik u liefheb?
Niet een mooi lichaam,
geen schoonheid die voorbijgaat,
geen licht dat onze ogen graag zien,
geen mooie melodieën van allerlei liederen,
niet de fijne geur van bloemen of van parfum of zalf,
geen manna en geen honing,
niet een lief lichaam om te omhelzen.
Dat heb ik niet lief als ik mijn God liefheb.
En toch heb ik wel zoiets lief als licht,
zoiets als een stem en als een geur,
zoiets als voedsel en als een omhelzing,
als ik mijn God liefheb:
hij is licht en klank en geur en voedsel,
hij is de omhelzing van mijn innerlijke mens,
waar voor mijn ziel oplicht wat niet aan plaats gebonden is,
waar klinkt wat de tijd je niet afneemt,
waar een geur is die niet op de wind verwaait,
waar smaken niet minder wordt door eten,
waar omhelzing niet loslaat door verzadiging.
Dit heb ik lief als ik mijn God liefheb.’

Het Rode Boek van Carl Gustav Jung houdt me prive enorm bezig. Dat heeft iets te maken met mijn eigen leerproces. Ik heb een periode in mijn leven gehad dat ik me vaak afzette tegen (kerkelijke en/ of politieke denkwijzen die de mijne niet waren. Jarenlang geprotesteerd tegen het beeld van de Eeuwige als een straffende vader, tegen racisme en seksisme in de taal van de religie. Maar ik ontdekte om zeker moment dat ik er moe van werd. Je kunt nog zolang tegen een gordijn aan duwen, maar het ding gaat elke keer toch weer op dezelfde manier hangen.

Ik las bij Carl Gustav Jung in Het Rode Boek dat hij zich in zijn jeugd verzette tegen de leringen van zijn vader die predikant was. Op een nacht wordt Carl Gustav wakker en z’n ziel begint met hem een gesprek over de wenselijkheid van een nieuwe manier van denken…. zelfs van een nieuwe religie. Hij weet op dat moment wel niet hoe zo’n nieuwe religie er concreet uit zou moeten zien, maar hij voelt intuïtief meteen aan waar het over gaat, waar het om draait. De jonge Carl Gustav gaat aan het werk….

Ik heb me vanaf het begin van mijn studie met hem verbonden gevoeld, zonder precies te weten waarom. En ja.. je maakte ook wel indruk op de dames – dacht je – als je vertelde iets van Jung te weten. De eerlijkheid gebiedt me nu om te vertellen dat ik er destijds niet zoveel van snapte. Jung en z’n archetypen beginnen nu eigenlijk pas in hun diepste essentie door te dringen…

Dat heeft er mee te maken dat de relevantie van verhalen uit de werelden van jodendom, christendom, hindoeïsme, boeddhisme pas nu in mijn leefwereld te wasdom aan het komen zijn. Om even een Cruyffiaanse uitdrukking te gebruiken: je begrijpt het pas als je het snapt. Wat nu tot me doordringt is dat Mozes, Abraham en David archetypen waren in de zin zoals Jung dat bedoelde. Ook het lezen van Jonathan Sacks sterkt me in deze overtuiging…. Hetzelfde geld voor Krishna en Arjuna in de Bhagavad Gita…. en laten we Paulus niet vergeten.

Goethe heeft ooit eens gezegd dat er helden nodig zijn om mensen naar een nieuwe periode in de geschiedenis toe te brengen door mensen op andere gedachten te brengen. Helden zijn vrije mensen die het lef hebben om op te staan, visionaire denkbeelden te ontwikkelen over een rechtvaardige, humane samenleving, die zich niet storen wat de gevestigde orde er van denkt…. en die zich niet gevangen laten nemen door het onbenul van strijdende partijen die elkaar het leven zuur maken.

Carl Gustav Jung laat in Het Rode Boek zien welke helden (archetypen) hem door de donkere nachten van de ziel hebben heen geholpen. Symbool voor de adem van dit leven is Atmavictu (afb. 2), de figuur uit zijn fantasie die hem laat voelen hoe je weer bij de levensenergie kunt komen. Jung maakt gewag van een goddelijk wezen met de naam Abraxas (afb. 4) dat in zichzelf de tegengestelden verenigt. En de wijze Philemon (afb. 1) heeft hem geleerd wat de werkelijkheid van de ziel is. ‘Soms lijkt hij heel echt, alsof hij een levend persoon is. Ik ga dan met hem in de tuin wandelen.’

We hebben in onze tijd nieuwe helden nodig. Archetypische helden die ons helpen om naar de wereld van morgen te komen, nieuwe perspectieven te ontdekken, nieuwe kansen en mogelijkheden te creëren. En weet je wat het bijzondere is van die archetypen: Abraxas, Atmavictu en Philemon…. ze spelen zich allemaal in onszelf af…. Ze wachten tot wij uit het duister stappen en de wereld aan het licht brengen. Dank je wel, Carl Gustav Jung….

Er was eens een arme man. Hij woonde in Kloosterhaar, een klein dorpje vlak bij de grens. U bent er vast wel eens geweest. Lubbert Kruutmoes, want zo heette hij, was een kleermaker die in een droom de opdracht had gekregen om naar de grote stad te gaan om daar, onder de brug bij het paleis van de koning, een schat te zoeken. Hij zou daar bovendien het antwoord vinden op alle vragen die het leven je kan stellen.
Hij kwam bij de brug en zag dat die dag en nacht bewaakt werd door soldaten. Hij durfde niet te gaan graven. Maar hij ging elke dag naar de brug en bleef daar staan wachten tot hij eindelijk zou kunnen gaan graven. De kapitein van de soldaten had ‘m daar al een paar dagen zien staan en vroeg hem wat hij kwam doen. De kleine kleermaker vertelde hem zijn droom.
Het hoofd van de wacht barstte in lachen uit: ‘Je bent dus dat hele eind komen lopen vanwege een droom? Tja, dat is het lot van iemand die in dromen gelooft. Als ik in dromen had geloofd, had ook ik een verre reis moeten maken.’
En de kapitein verteld dat hij in een droom de opdracht had gekregen om naar het oosten van het land te gaan, langs de grens te lopen en te zoeken naar het huis van een van de boer’n van buut’n, ene Lubbert Kruutmoes. Daar zou een schat verborgen liggen onder de kachel. ‘Nou ik zag mezelf al langs de grens lopen. Daar in het oosten heten alle boer’n van buut’n natuurlijk Lubbert. En ze eten allemaal Kruutmoes.
De kapitein begon te lachten. En Lubbert: hij had een antwoord op al zijn vragen gekregen. Lubbert wist dat hij voor het geluk niet naar de grote stad hoefde en dat de grootste schat waarnaar je op zoek bent wel eens verborgen zou kunnen liggen onder je eigen kachel.
Het overkwam mezelf deze week een paar keer. Als iemand aan me vroeg of ik nog plannen had voor de periode tussen Kerst en Oud en nieuw hoorde ik het mezelf zeggen. ’Tja, wat zou je nog kunnen doen in deze tijd van het jaar. Je kunt geen kant op. Er is geen restaurant open voor een kopje koffie. En als je gaat wandelen en je moet een sanitaire stop maken: er zal geen toilet te vinden zijn. Behalve achter die ene boom dan.
En toen kwam dat ene zinnetje uit m’n mond wat ik de afgelopen weken duizenden keren heb gehoord: Alles is nu eenmaal gecanceld. Ja, alles is gecanceld. Je kunt niet voor een biertje naar de kroeg. Er komt een moment dat je de deur van je eigen toilet moet openen met een QR-code. Ik heb deze week de eerste zeven QR-codes aangemaakt. Zou Petrus aan de hemelpoort ook al een QR-code-scanner hebben? Zo van vergeten? Dan kom je er niet in.
Alles is nu eenmaal gecanceld. Met dat zinnetje is het levensgevoel van veel mensen samen te vatten zo aan het eind van het jaar. Alles is nu eenmaal gecanceld. Alles is afgelast. Alles is geannuleerd. En terwijl ik zat te wachten op inspiratie voor deze overweging kom ik een citaat tegen uit een van de best verkochte boeken van het jaar. Het is een citaat uit ‘De jongen, de mol, de vos en het paard’ van Charlie Mackesy. De jongen klaagt tegen de mol over het leven met diezelfde woorden. Alles is afgelast. zegt de jongen. En de mol antwoord hem: ‘Nee hoor, geluk is niet afgelast, liefde is niet geannuleerd’.
De belangrijkste les uit het verhaal van Lubbert Kruutmoes. Je hoeft voor je geluk niet naar de andere kant van het land of zelfs de andere kant van de wereld. Het Paradijs, de schat, Elysium, de Elysusche velden zijn niet daar, ze zijn hier. Dat is wat de Engelen kwamen vertellen aan de herders. U kent dot liedje misschien nog wel. Guus, kom naar huus, want de koeien staan op springen, de varkens mutten vreet’n en het hooi moet van het land. Guus Uuttenwaard dat dat hij het grote geluk zou kunnen vinden bij de wilde wiev’n in grote stad.
En laat hetere kant van het land nog ook omgekeerd zo weez’ n. Alle mensen uit de grote stad zijn op zoek naar boerderijen in Dwarsgracht, Vreemdhuizen en Grootgraansloot omdat ze denken dat daar het geluk te vinden is. Daar waar ik niet ben, daar is het geluk, zegt een Duits gezegde. Her mooie van het het kerstverhaal is dat de herders niet op zoek hoefden naar de engelen, maar dat de engelen naar de herders toekwamen met die ene Mantra: Wees niet bang, wees niet bang. Wees niet langer bang.
Het geboorte-verhaal van dat kwetsbare mensenkind is het begin van een volledige omkering, een herschikking van alles op deze aarde. En laten we wel wezen. De aarde kan die herschikking wel gebruiken. Er zijn drie van die stadse types…een zekere Caspar, eentje die Melchior genoemd werd en er was er ook nog een die Balthasar heette. Het verhaal wordt nog wel eens heel geromantiseerd verteld. Drie koningen, drie wijzen die op zoek gaan naar de koning der joden om hem mirre, wierook ende goud te brengen. Een soort staatsbezoek dus. Maar in plaats van een koning in een paleis vinden ze een kindje in een stal in een herberg. En niks geen harem vol vrouwen en slaven. Het kind was omringd door het tuig van de richel. Wij hebben hier ook zo’n kerststal staan, met een os en een ezel, van het meisje Maria, van de herders, het schorriemorrie van die tijd.
Het horen van het verhaal van de herders roepen beelden bij ons wakker van het diepe, blijvende verlangen naar hulp en genezing. De herders brengen ons in contact met een diep verlangen, dat in ieder van ons verborgen is. De herders zijn een bron van inspiratie. Ze getuigen van gewond geloof dat niet heeft gezien’ maar dat ons voortduren doet verwonderen over wat is. De herders zijn de eerste getuigen van die ommekeer, die herschikking van alles op deze aarde. Dat verhaal – waarbij de Eeuwige zelf in de kribbe van Betlehem komt – is geen idyllisch familie-onderonsje.
Het verhaal wil ons als mensen samenbrengen rondom de weerloosheid van dit mensenkind, rondom de weerloosheid van alle mensenkinderen. Kleinschaligheid, verborgenheid, onaanzienlijkheid van de wereld: we ontmoeten dat alles in de weerloosheid van het Kind. De Eeuwige zelf wil onder ons zijn in die weerloosheid. En dat niet alleen omdat wij het zo ontroerend vinden, maar om alle menselijke grootheidswaan te onttronen. En de aarde heeft dat verhaal – juist in een tijd van crisis met haar te ver doorgevoerde individualisering – zo ongelooflijk hard nodig. De boodschap die in het verhaal verscholen gaat, is dat het ons in tijden van polarisatie, weer bij elkaar kan brengen.
Kerst is het feest van de ommekeer, van het respect voor het weerloze. Het feest dat alles op zo’n kop zet. Dat alle heilige huisjes omver schopt. Ik las deze week een prachtige tekst op een van de Loesje-posters. Laten we het eens omdraaien. Zullen we de armoede bestrijden met belastinggeld en dan vragen we via de media een schenking voor Defensie. En het is het feest van de waakzaamheid.
Wees waakzaam want voor je het beseft heeft de consumptiewereld met je diepste dromen een loopje genomen en je verlangen naar geluk netjes ingepakt in koopgedrag.
Wees waakzaam want voor je het beseft zijn je vragen verstomd, en zie je niet meer hoe het onrecht wordt goedgepraat, en ben je aangepast aan wat ‘de gewone gang van zaken’ heet. 

Wees waakzaam want voor je het beseft praat je mee met wat ze allemaal zeggen: dat het elk voor zich is in het leven, en dat jij toch ook maar één keer leeft. Wees waakzaam want voor je het beseft leef jij ook ten koste van anderen, ook al heb je de mond vol van kiezen voor de zwaksten.
Kijk naar het kind in de kribbe: zie je hem ook in jezelf? Die vraag stelt Kerstmis ons.
Kijk naar het kind in de kribbe: maak zijn ogen tot jouw ogen,
opdat je naar mensen leert kijken zoals hij deed.
maak zijn oren tot jouw oren, opdat je kunt luisteren naar mensen zoals hij deed.
maak zijn mond tot jouw mond, opdat je, juist als hij, woorden van vrede kunt spreken.
maak zijn handen tot jouw handen, opdat je, juist als hij, een helpende hand kunt toesteken
aan allen die in het donker zitten.
dan is hij ook in jou en door jou een licht in de duisternis.
God van licht, zichtbaar geworden in het kind van Betlehem.
En Lubbert Kruutmoes? Hoe zou het met hem gegaan zijn ondertussen? Hij leeft als schrijver en therapeut in Kloosterhaar. Met zijn Drieka en zijn drie kids. Ik zou u de weg wel kunnen wijzen naar dat Drentse dorpje Kloosterhaar. Het ligt vlak bij de Duitse grens. Hij heeft onder een pseudoniem tientallen boeken geschreven over de schat die hij vond.
Vraag niet meer: “bestaat er een ziel?”, maar vraag je af wat er “ziel” aan jezelf is en hoe je je daarvan bewust kunt worden.’
‘Vraag niet meer naar de “waarde van het leven”, maar naar de waarde die jij aan je leven kunt geven. 
Vraag niet meer naar de “zin van het bestaan”, maar vraag je af hoe je bestaan door jouzelf zin zou kunnen krijgen. 
Vraag niet meer: “wat is de mens?”, maar stel je voortaan de vraag, of je zelf bent wat je kunt zijn.
En nog een keer de jongen in gesprek met de mol. ‘Wie ben ik? Je bent liefde. antwoord de mol. En waarom ben ik hier? Om lief te hebben en geliefd te worden. De grootste geesten van de aarde. Nelson Mandela, Eckhart Tolle, Byron Katie, Paulo Coelho en vele, vele anderen hebben hetzelfde meegemaakt als Lubbert Kruutmoes. Volgens mij zijn ze allemaal nog nooit in Kloosterhaar geweest. Maar ze hebben allemaal dezelfde boodschap gehoord en doorgegeven.