Recensie : Elysion door Dr. Taede A. Smedes
Rinus van Warven had net zijn doctoraal in de theologie gehaald, toen iemand tegen hem zei over zijn belangstelling voor bijna-dood-ervaringen: ‘Als je toch wordt opgeleid in de heilige godgeleerdheid, hou je je toch niet met die flauwekul bezig?’ Van Warven, voorganger bij de Lutherse gemeente in Kampen en uitgever, vertelt dit in Het geheim van Elysion, een boek over bijna-dood-ervaringen dat recent verscheen. Van Warven zelf heeft vier maal zo’n ervaring gehad.
Flauwekul? In Het geheim van Elysion valt te lezen dat 4 tot 8 procent van alle mensen een ‘nabij-de-dood-ervaring’ (NDE) heeft gehad. Bij mensen die ooit een hartstilstand hebben meegemaakt ligt dat percentage hoger: tussen de 10 en 23 procent. Het gaat dus om honderdduizenden mensen in Nederland en miljoenen wereldwijd. Ook kinderen rapporteren NDE’s. Volgens sommige onderzoeken ligt het percentage NDE’s bij kinderen tijdens een kritieke medische situatie misschien wel boven de 90 procent.
Mensen die dus op het randje van de dood verkeerden of zelfs klinisch dood waren (waarbij de hersenen geen enkele activiteit meer vertonen). Die vervolgens boven hun eigen lichaam zweefden, hun eigen lichaam zagen liggen, soms door een tunnel reisden, hemelse landschappen zagen en muziek hoorden, soms gestorven bekenden tegenkwamen die als gids fungeerden. Ze werden uiteindelijk teruggestuurd, ze overleefden en konden aan de levenden hun verhaal vertellen.
Iedere NDE is uniek, maar universeel is dat een dergelijke ervaring de kijk op het leven radicaal verandert. De angst voor de dood verdwijnt. Het tijdelijke en materiële wordt minder belangrijk. NDE’ers kiezen voor het essentiële: liefde, genegenheid en persoonlijke relaties. Want wat de dood overleeft is de liefdevolle band met anderen.
Het geheim van Elysion is een indrukwekkende bundel met verschillende essays van dertig auteurs, waaronder ervaringsdeskundigen, dus mensen die zelf een NDE hebben meegemaakt, maar ook analyses door beroemde wetenschappelijke onderzoekers als Pim van Lommel, Peter Fenwick, Bruce Greyson, en filosofische beschouwingen.
Het ene essay is taaier dan het andere, maar uit alle essays komt naar voren dat NDE’s mysterieus, ja fascinerend zijn. Ik vond het boek, om een onvertaalbaar Engels woord te gebruiken, mindblowing. Sceptici zijn nogal eens geneigd om dergelijke ervaringen af te doen als illusies die ontstaan in de hersenen die reageren op lichamelijke stress. Maar ook als je met een licht sceptische bril de essays en dramatische ‘getuigenissen’ leest, dan lijkt zo’n verklaring vooral wishful thinking. Maar hoe moeten we nabij-de-dood-ervaringen dan verklaren?
Een aantal auteurs ziet heil in kwantumfysische speculaties. Maar al lezend constateerde ik dat de meeste schrijvers nuchter erkennen dat NDE’s een mysterie zijn en dat voor hen vooral telt wat dergelijke ervaringen met mensen dóén. Dat mensen ineens ontdekken wat er in het leven écht toe doet. Maar ook dat ze moeite hebben het alledaagse leven weer op te pakken. Dat ze onbegrip ondervinden bij mensen die zelf geen NDE gehad hebben, bij hulpverleners, familieleden en vrienden. Sommige NDE’ers gingen scheidden van hun partner die er niet mee om kan gaan dat hij of zij een totaal andere persoon was geworden. Dat menselijke aspect van NDE’s krijgt in dit boek ruime aandacht, want nog altijd stuiten NDE’ers op veel onbegrip.
Gelovige NDE’ers stuiten bovendien op onbegrip van mede-gelovigen. Sommige priesters of dominees beschouwen NDE’s nog altijd als occult of duivels, wat een gesprek erover niet makkelijker op maakt. Een aantal gelovige schrijvers in deze bundel laat zich uit over NDE’s en hun geloof. Zo herkennen ze NDE’s in de Bijbel. Had Paulus wellicht een NDE nadat hij van zijn paard viel op weg naar Damascus?
Gelovigen vertellen bovendien over een moeizame relatie met het geloof na een NDE. Wereldse religie wordt als knellend ervaren. Traditioneel geloof is geen optie meer. Godsbeelden blijken te mensvormig en kerken lijken zich vooral druk te maken om wat wel en niet mag. NDE’ers zoeken dan ook niet zelden naar een nieuwe vorm van geloof die gevoed wordt door mystiek. ‘Vanuit de spirituele ervaring die een NDE is, groeit er een nieuwe spiritualiteit’, schrijft de priester en NDE’er Paul Robbrecht. Een spiritualiteit die draait om een nieuwe kern, de essentie van het leven: ‘een onvoorwaardelijk liefhebben, een mogen delen in het Licht’.
Het geheim van Elysion is het standaardwerk in Nederland over nabij-de-dood-ervaringen. Het biedt enorm veel stof voor reflectie over dood én leven. Het geeft geen antwoorden, maar is een verzameling indrukwekkende getuigenissen en analyses van ingrijpende ervaringen die levens van mensen dramatisch veranderen. Maar het is ook een bundel met uiteindelijk een hoopvolle boodschap van een volkomen eenheid, harmonie en liefde over de dood heen. Geen flauwekul dus, maar een belangrijke boodschap die ook christenen zeker niet vreemd in de oren klinkt.
(Bovenstaande recensie verscheen eerder in het Nederlands Dagblad van 18 september 2020.)
Recensent : Dr. Taede A. Smedes
