Daar wij in een schijnbaar duale wereld leven – man/vrouw, licht/donker, groot/klein enzovoort – , allemaal dimensies van één en dezelfde werkelijkheid, vormt de ‘sterfelijkheid van het lichaam’ tegenover de ‘onsterfelijkheid van de geest’ voor mij geen enkel probleem. Degenen die de drempel van de dood het dichts naderden of deze, vanuit de levenden beredeneerd, zelfs over gingen en weer terugkeerden, vertellen over onvoorstelbare ervaringen. Dat zijn er vanwege de voortschrijdende medische techniek steeds meer: ruim 50 miljoen in de wereld, zo’n 20 miljoen in Europa, enkele honderdduizenden in Nederland. Ongeveer 4,2 % van de bevolking. Daar kun je twintig keer de Ahoy Rotterdam mee vullen! In “Het geheim van Elysion” doen ruim veertig, zeg maar gerust ‘ingewijden’, hun verhaal.
Een andere dimensie
Van Warven is theoloog en uitgever. Als student werd hij na een avondje stappen aangereden door een dronken automobilist met veertig biertjes achter de kiezen. Hij maakte zélf een ‘Near Death Experiense’ (NDE) oftewel ‘Nabij de Dood Ervaring’ mee. Als ervaringdeskundige is hij inmiddels voorzitter van het NetwerkNDE, een voortzetting van de in 1988 opgerichte Stichting Merkawah. Veel religieuze leiders blijken iets wat wijst op een NDE te hebben meegemaakt, veel religies stoelen derhalve op NDE’s, volgens Van Warven. Zie Paulus, die van een fanatiek vervolger van christenen veranderde in een kerkstichter, nadat hij van zijn paard viel en oog in oog stond met de universele liefde, belichaamd in Christus. Zie de grote reformator Maarten Luther, die geestelijk totaal veranderde, nadat de bliksem zo dicht bij hem insloeg dat hij tegen de grond smakte. Zie Mohammed die zijn openbaring kreeg in de zogeheten ‘Nacht van Beslissing’ (Laylat al-Qadr). Van Warven: “… ‘Elysion’ was in de Griekse mythologie de aanduiding van de verblijfplaats van de gelukzaligen. In het Nederlands wordt deze plek ook wel eens aangeduid met de Elysese velden. En in het Frans wordt er gesproken over de Champs-Élysées: de meest prestigieuze laan van Parijs…”. Even verder: “… in de Minoïsche cultuur, waar het idee is ontstaan, kon je alleen maar in Elysion terechtkomen na een levensbedreigende ervaring van bijvoorbeeld vuur of bliksem. De verwantschap met de NDE laat zich raden…”. Van Warven wijst het dualistische wereldbeeld van de aarde hier en de hemel elders af: “… Bij Homerus krijgt Menealos de voorspelling te horen dat hij, voordat hij zal sterven, naar de Elysische vlakte gebracht zal worden. Het mooie is dat die niet te vinden is aan de andere kant van het wolkendek…” of “… in de duistere oorden aan de andere kant van de werkelijkheid, waar zich de onderwereld zou bevinden…”, maar “… in het heldere licht van de zon…”. Dus in déze werkelijkheid, echter in een dimensie die wij bij leven gewoonlijk niet ervaren.
Liefde
Professor Pim van Lommel, de bekende schrijver van “Eindeloos bewustzijn” (2007), legt een NDE uit als een buitengewone bewustzijnstoestand waarbij sprake is van universele elementen: “… Zoals het besef dood te zijn, positieve emoties, een uittredingservaring, een tunnel-ervaring, waarneming van kleuren of van een hemels landschap, ontmoeting met overleden personen, communicatie met ‘het licht’, een levensoverzicht, de ervaring van een grens of de bewuste terugkeer in het lichaam…”. Naar gelang de achtergrond ziet een NDE-er Jezus, Maria of Boeddha. Niet alle NDE’s zijn prettig: een minderheid van ongeveer 14% ervaart een NDE als een ‘nachtmerrie’ of ‘hel’. Een NDE is absoluut transformerend. Mensen geloven in een persoonlijk voortbestaan, zijn niet meer bang voor de dood, weten wat belangrijk is in het leven: onvoorwaardelijke acceptatie en liefde naar jezelf, naar anderen, de natuur en de aarde. Zie mijn vorige blog: Felix Timmermans die na een levensbedreigende ziekenhuisopname alleen nog maar wilde schrijven over ‘het goede leven’. NDE-ers zijn verrijkt met het inzicht dat alles en iedereen met elkaar is verbonden. Daarom wordt een NDE ook wel een éénheids-ervaring genoemd. Bezit en uiterlijk, aanzien en macht worden totaal onbelangrijk. Er is sprake van een verhoogde intuïtieve gevoeligheid wat als buitengewoon traumatisch kan worden ervaren. Het verwerkingsproces is vaak moeizaam. Mensen krijgen te maken met vooroordelen en onbegrip. De gevolgen zijn soms jarenlange depressies, heimweegevoelens en eenzaamheid. Achterin het boek staat dan ook een protocol voor hulpverleners die te maken krijgen met NDE-patiënten.
De hersenen als filter
Een intrigerend hoofdstuk gaat over ‘anomalieën’ (een afwijking van een regel of wetmatigheid) in de breinwetenschap. Volgens professor Swaab produceren 100 miljard hersencellen de geest zoals de nieren urine. Toch komen er steeds meer studies naar buiten over mensen die amper over breinweefsel beschikken (bijvoorbeeld vanwege een waterhoofd) en een normale intelligentie hebben. Een casus gaat over een wiskundestudent met een globaal IQ van 126 en een verbaal IQ van 143, terwijl zijn schedel voor ongeveer 95% gevuld is met vocht: “… Wat er van het brein over was, lag als een laagje, hier en daar slechts 1 tot 2 mm dik, ‘geplakt’ tegen de binnenkant van de schedel…”. En hoe zit het met het fenomeen ‘Terminale Luciditeit’ (helderheid rondom het stervensproces)? Volgens Van Lommel zijn wij níet ons brein: “… Een heldere waarneming en de hierbij behorende complexe waarnemingsprocessen gedurende een periode van duidelijk bewezen klinische dood, brengt het concept dat bewustzijn exclusief in de hersenen is gelokaliseerd aan het wankelen…”. Hij ziet onze hersenen dan ook meer als een ontvangststation, vergelijkbaar met een laptop die aangesloten is op het internet of de cloud: “… De hersenen functioneren als een soort ‘interface’ of zelfs als een filter: niet alle informatie uit het eindeloze bewustzijn dringt normaliter door in ons dagelijks bewustzijn…”. Zonder een lichaam blijken wij nog steeds in staat om bewuste ervaringen te hebben. Zijn wij nog steeds bewuste wezens: “… Wij hebben dus (tijdelijk) een lichaam en wij zijn (blijvend) verbonden met een universeel bewustzijn, dat buiten tijd en ruimte bestaat…”. Neurowetenschapper Eben Alexander, van wie ik eerder “Na dit leven” besprak, concludeert precies hetzelfde: “… De hersenen dienen als een filter dat ons toegang geeft tot dat oerbewustzijn…”.
Kistjesstelsel
Een essay gaat over de dromen en visioenen van de beroemde psycholoog Carl Gustav Jung, de uitvinder van het ‘collectief onbewuste’, die op 69-jarige leeftijd een NDE kreeg vanwege een hartinfarct. Ook hij stelt dat het individuele leven zich voortzet op een ander vlak. Hij heeft het over een “… tempel waar degenen bij wie je werkelijk hoort, je opwachten…”. Bij terugkeer ervaart Jung de wereld als een gevangenis, “… een ‘kistjesstelsel’, elk mens opgesloten in zijn eigen kistje. Maar ’s nachts komen de visioenen terug. Weer zweeft hij in de ruimte, geborgen ‘in de schoot van het heelal’, in een leegte, maar vervuld van het grootste geluksgevoel…”. Hij kon zich daarna “… nooit meer helemaal van de indruk bevrijden dat het ‘leven’ een apart stukje van het bestaan is, dat zich in een hiervoor speciaal ingericht drie-dimensionaal wereldsysteem afspeelt…”. Jung vatte een diepe vriendschap op voor de theoretisch fysicus en Nobelprijswimmaar Wolfgang Pauli, de geestelijk vader van een bijzonder boeiend deeltje van de kwantumfysica, de neutrino, die bij hem kwam vanwege een diepe depressie. Samen zochten ze naar een brug tussen de wereld van het fundamenteel onderzoek van de materie en die van de geest. Jung laat iets zien van het bestaan van een menselijk ‘zelf’, volgens hem de kern van de persoonlijkheid, die ook buiten tijd en ruimte lijkt te bestaan. Een hindoeïstische geestelijke vertelt dat weinig bronnen het fenomeen nabij-de-dood-ervaring zo veelvuldig behandelen als de vedische geschriften uit het oude India. Daarin heeft men het juist over ‘wakker worden’ in plaats van ‘dood gaan’. Het is van het hoogste belang dat de mens zich bewust wordt dat hij rentmeester is van de Âtman: de goddelijke vonk, die onsterfelijk is. Volgens hem was het de bedoeling dat tijdens oude inwijdingsrituelen in het Midden-Oosten via de doop een nabij-de-dood-ervaring zou ontstaan wanneer het hoofd onder water werd gehouden. Deze ervaring was trouwens alleen weggelegd voor een elite die geestelijke verlichting zocht.
Thuiskomen
Niet alleen geestelijken, artsen, filosofen en therapeuten komen aan het woord, het boek staat ook vol diep ontroerende verhalen van ‘gewone’ mensen. Een vader vertelt hoe hij een vreselijk auto-ongeluk veroorzaakt waarbij hij zijn vrouw en jongste zoon verliest. In de daaropvolgende momenten van absolute duisternis en verschrikking verschijnt er een geruststellend licht waarin zijn vrouw hem bezweert terug te keren naar het aardse domein om voor hun overlevende zoon te zorgen. Maandenlang ligt hij in het ziekenhuis terwijl zijn vrouw als in een droom over hem waakt. “… Ik ontmoette de patiënten, de doktoren, de verpleegkundigen en de families van de patiënten daar. Als ik zeg ‘dat ik ze ontmoette’ dan was dat op een zeer indringende manier. Iedereen die ik zag, kende ik. Het waren in die sfeer vreemden voor mij, maar buiten mijn lichaam kende ik hen heel goed. Ik kende hun levens, hun liefde, hun haat, hun boosheid, hun vreugden, hun uitdagingen. Ik voelde zelfs hun ervaringen alsof mij die op een of andere kosmische manier zelf waren overkomen. Ik wist hoe ze zich voelden en leek zelfs hun gedachten te kennen. Het was alsof zij mij waren en ik hen. Ik ervoer een diep ‘één zijn’ met iedereen om mij heen. Bij het hen op die manier kennen, was er op geen enkele manier sprake van oordelen…”. Als hij nog een keer ‘opstijgt’ ziet hij zijn jongste zoon, slapend in een bedje. Het voelt alsof hij ‘thuis komt’, omringd door oneindige liefde en begrip (veel mensen noemen deze ervaring en zijn boos of kunnen dagenlang huilen, als ze weer terug in hun vaak gehavende lichaam zijn). Hij staat voor de keuze zijn jongste zoon al of niet aan God af te staan. Dat kan hij, in het besef dat alles ‘goed’ is en al zijn ervaringen te maken hebben met de ontwikkeling van zijn ziel. Dat gaat voortdurend door middel van ‘keuzes maken’. Onze enige opdracht is ‘groeien’ en ‘lief hebben’.
Een bibliotheek tot aan de nok gevuld met boeken
Veel mensen vertellen dat ze zien wat voor impact en gevolgen negatief gedrag bij leven voor anderen heeft gehad. Ze voelen wat zij voelden. Telkens is de boodschap: kijk wat je anderen hebt aangedaan. De les is dat je je bewust moet zijn van wat je doet. Je bent verantwoordelijk voor wat je aanricht. Je kunt een zegen zijn of een vloek; het heeft allemaal zeer grote gevolgen. Helemaal blij word ik van twee (!) verhalen over mensen die tijdens een BDE in een grote bibliotheek terecht komen, tot aan de nok gevuld met boeken: “… Er waren veel laddertjes om de bovenste boeken te bereiken. Het waren boeken over mensen. Ze wilde ze lezen, want ze voelde dat het ontzettend interessant was. Het was net alsof alle kennis daar in die boeken zat…”. NDE’s hebben een blijvende en grote impact op het leven. Ze worden tientallen jaren na de gebeurtenis nog levendig herinnerd en zijn vaak omschreven als ‘echter dan echt’ (dit integendeel tot bijvoorbeeld hallucinaties). NDE-ers blijven hun ervaring voortdurend onderzoeken, om inzichten te krijgen en te ontwikkelen betreffende de betekenis van hun ervaring. De meeste NDE’s leiden tot een verhoogd gevoel van zingeving en een verhoogd bewustzijn omtrent het doel van het leven. Als gevolg daarvan worden NDE-ers vaak minder in beslag genomen door eigen persoonlijke behoeften en zorgen en zijn onbaatzuchtiger en meer inlevend ten opzichte van anderen.
Bewustzijn is de basis
De oude natuurkunde kan niets met het fenomeen NDE. Dat is in de nieuwe natuurkunde anders: “… Albert Einstein verwoordde het passend: ‘Ruimte en tijd zijn niet omstandigheden waarin wij leven maar manieren waarop we denken.’ Als we ruimtetijd ontstijgen zoals bij de NDE vormt materie geen beperking meer en kunnen we door stoffelijke structuren heen zoals muren. Bewustzijn buiten de materiële wereld kan bijgevolg door stoffelijke structuren heen en kan kennis nemen van gebeurtenissen om het even waar…”. De meest treffende uitspraken over bewustzijn en geest komen tegenwoordig van de kwantumfysica: “… Vandaag zit de conventionele wetenschap met een ernstig probleem: ze kan haar eigen vondsten niet meer begrijpen…”. Kwantumfysica is de tak van wetenschap die het allerkleinste bestudeert: “… Een kwantum is de kleinst mogelijke hoeveelheid van iets. Zo is bijvoorbeeld de kleinste hoeveelheid licht een foton (een energiepakketje)…”. In die zoektocht stuitte deze discipline op iets wat de conventionele wetenschap juist altijd ten strengste had uitgesloten, omdat het de experimenten niet mocht beïnvloeden en het niet objectief was: bewustzijn. “… Materie bestaat uit atomen. Een atoom bestaat voor 99,999999999% uit leegte (‘niets’) en 0,000000001% uit ‘iets’. Moest men de leegte wegwerken dan zou het hele mensenras passen in één suikerklontje. Als we de kern van een waterstofatoom voorstellen ter grootte van een kers dan is het elektron dat er rond draait een speldenknop op een afstand van 2 km. Die speldenknop draait in werkelijkheid zelfs niet rond de kern, dat is slechts een model. Het elektron is overal tegelijkertijd rond de kern hoewel het in bepaalde gebieden meer waarschijnlijk zal worden aangetroffen dan elders; dat wordt de golffunctie genoemd. Tot je het waarneemt, is het elektron immaterieel, onstoffelijk en niet aanwezig. Er bestaat dus een onstoffelijke realiteit buiten onze stoffelijke werkelijkheid…”. De grondlegger van de kwantumfysica, Max Planck (1858-1947), zei dan ook: “… Bewustzijn is de basis. Materie is een afgeleide van bewustzijn…”. De grondbestanddelen van het stoffelijke zijn onstoffelijk: “… De bouwstenen van het universum zijn volgens de kwantumfysica dus geen materiedeeltjes maar ‘mogelijkheidsgolven’. Wanneer ze worden waargenomen verschijnen elektronen als deeltjes; als ze niet worden waargenomen keren ze terug naar de toestand van oneindige mogelijkheden…”. De microwereld wordt daarom door hele andere wetten gedomineerd dan de klassieke Newtoniaanse fysica. Er blijkt een universeel, alomvattend energieveld te bestaan dat alle herinneringen, verleden en toekomst tegelijkertijd bevat. Onze hersenen zijn hiervan de ontvangers en verwerkers: “… Bewustzijn zet ‘mogelijkheden’ om in actuele, manifeste dingen en gebeurtenissen. De waarneming door een observator is hierbij noodzakelijk om een mogelijkheid in een werkelijkheid om te zetten…”. In dit nieuwe kwantumfysische paradigma kan een NDE op een rationele manier verklaard worden.
Blokuniversum
“… Bewustzijn is fundamenteel, het is primair, het was er voor de stof, het kan niet volgen uit de stof, het veroorzaakt/schept de stof…”. Aan de ene kant is deze postmaterialistische visie bijna niet te vatten en aan de andere kant ook weer heel logisch. Alles wat wij mensen maken, bedenken we immers ook eerst. Je zou een en ander kunnen voorstellen als een ‘blokuniversum’: “… een ‘bevroren’ vierdimensionale structuur waarin alle gebeurtenissen – uit het verleden, het heden en de toekomst, een verdeling die dus eigenlijk niet bestaat – vaste eigen plaatsen hebben…”. Even verder: “… In het onbeweeglijke, bevroren, blokuniversum verandert niets en verstrijkt geen tijd. De illusie van een dynamische wereld ontstaat doordat het bewustzijn, komend vanuit een dimensie boven de vierdimensionale ruimtetijd, verbinding maakt met deze statische wereld. Het bewustzijn kiest zich een weg door het onbeweeglijke, onveranderlijke, bevroren blokuniversum. Daarin is de enige dynamiek die van het bewustzijn, de niet-stoffelijke reiziger die zich tijdelijk heeft verbonden met de stoffelijke wereld…”. Vervolgens: “… Als de binding van het niet-stoffelijk bewustzijn met het stoffelijk blokuniversum is verzwakt, bijvoorbeeld door verslechterde fysieke en/of mentale condities, dan kan die verbreken. Wanneer er niet langer verbinding is met een gebeurtenissenreeks in het blokuniversum, dan is het bewustzijn niet meer beperkt tot het in volgorde ervaren van de gekozen weg. Op die gekozen weg kan nu van een afstand worden teruggekeken. Het is of een afgerolde speelfilm volledig wordt gezien. Dat is wat in de NDE het levenspanorama wordt genoemd. Wat verder op de weg ligt, wordt eveneens gezien, evenals wegen die niet zelf maar door anderen zijn gevolgd en de vervolgen daarvan. Veelal is dit onvolledig en worden fragmenten waargenomen. Als de verbinding weer wordt hersteld, dan kunnen de ervaringen herinnerd worden die het bewustzijn tijdens de niet-verbonden staat had…”. De wereld van ruimte en tijd is in deze fascinerende visie onveranderlijk en omvat tegelijk elk mogelijk pad.
Opstanding
“… Wereldwijd is licht het symbool van goddelijkheid, van het geestelijk element dat na de oerchaos van het donker het Al doorstroomde en aan het duister zijn grenzen wees…”. Zie het Bijbelse scheppingsverhaal en Jezus die gepresenteerd wordt als ‘het licht der wereld’. Het licht staat voor compassie en universele, onbegrensde liefde. In het boeddhisme verbeeldt het licht inzicht in de waarheid en overwinning op de materie. In het hindoeïsme is licht een metafoor voor wijsheid. Volgens Eben Alexander zijn alle meditatieve tradities binnen grote religies in overeenstemming met NDE-ers die het hebben over een zogeheten ‘Godskracht’: “… We hebben allemaal deel aan die Godskracht. Alles draait om liefde, medeleven, vriendelijkheid en vergeving. De gouden regel ‘Behandel anderen zoals je zelf behandeld zou willen worden’, wordt in één of andere vorm geschreven in alle religies…”. Van Warven heeft het over wat NDE-ers kunnen betekenen in onze ‘ontzielde’ levens: “… er is een crisis in de wereld van zingeving en spiritualiteit. De religie zou in deze ontzielde samenleving een bezielend geluid moeten laten horen. Maar ze lijkt die rol niet naar behoren te kunnen vervullen. Ook deze wereld lijkt gevangen te zijn in de materialistische paradigma’s…”. Zie Arjan Plaisier die in “Zorg voor de ziel” schrijft: “… Een christendom zonder de weg naar binnen, bloedt dood…”. Sommige NDE-ers ‘zien’ hoe hun lichaam vastzit aan een ‘zilveren koord’, een soort ‘goddelijke navelstreng’, zoals Charles Lindbergh tijdens de eerste vlucht zonder tussenlanding over de Atlantische Oceaan, van New York naar Parijs. Zie Prediker 12 vers 6, waarin dit fenomeen letterlijk aan de orde komt: “… voordat het zilveren koord wordt losgemaakt, de gouden lamp gebroken wordt en het lichaam terugkeert naar de aarde en de geest weerkeert tot God…”. Dan is er geen terugkeer meer mogelijk. Zie ook Hosea 11 vers 4, waarin het gaat over ‘koorden van liefde’. Zie verder Paulus die ‘weggevoerd’ wordt tot in het paradijs: 2 Kor. 12 vers 1-5. En Jacob’s droom over een ladder die tot in de hemel reikt: Genesis 28 vers 11-13. Wat mij ook opviel is dat NDE’ers vaak vertellen dat ze vanuit een hoek van het plafond kijken naar wat er met hun lichaam gebeurt op de operatietafel. Dat is de plek waar Russisch-orthodoxen hun iconen hangen! Van Warven: “… Veel NDE-ers ervaren hun NDE als een paasverhaal. Ze vieren de aanwezigheid van het licht dwars door dood en duisternis heen. Er is een analogie tussen het verhaal van de opstanding van de mensenzoon en het opstandingsverhaal van veel NDE-ers. Een NDE-er weet dat pijn, verdriet, lijden en dood niet het hoogste woord hebben. NDE-ers vertellen over de oneindige meerwaarde van het leven. Hun verhalen zetten een streep door al onze ideeën over wat wel en niet mogelijk is in de alledaagse werkelijkheid. Wij mensen hebben de kracht om het verhaal van de opstanding verder te leven. We mogen ons overgeven aan die bron van Licht die in ieder mens aanwezig is…”. Verder lezen: zie “Energie van de geest” van Philip Troost
Uitgave: Van Warven – 2020, 432 blz., ISBN 978 949 317 544 0, € 32,50
