Recensie: Lokroep van de vrijheid

Vrij of onvrij? Dat is de vraag!

Het boek ‘De lokroep van de vrijheid’ gaat over de beperkingen van onze vrijheid. We laten ons ketenen door denkbeelden die ons worden voorgeschoteld door sociale media, tv en internet, maar ook door filosofische en spirituele denkmodellen. Datgene waarvan wij denken dat het vrijheid geeft, plaatst ons juist in een dwangbuis. Hoe kun je in deze omstandigheden toch als vrij mens leven? Dat is de kernvraag van dit boek.

De onvrije hunkeraar
Uit het boek kun je twee varianten van het menszijn distilleren: vrij en onvrij. Wanneer wij onvrij zijn, zijn wij onverzadigbare, claimende en manipulatieve wezens: bevestigingsjunkies die uit zijn op een wederzijdse bevrediging van behoeftes. Wij hebben dan grote moeite met ongekunsteld en eenvoudig zijn. Alsmaar pogen wij een betere en geslaagde versie van onszelf neer te zetten. We doen ons vriendelijker voor dan we zijn en zetten ‘gelegenheidsgezichten’ op. Deze show maakt ons tot huichelaars. Dit zijn niet mis te verstane bewoordingen van Halbesma, en de negatieve lading hiervan komt op mij als lezer wat cynisch over.
Maar waarom vertonen wij dit gekke gedrag? Halbesma zegt hierover dat we geliefd willen zijn en bang zijn voor afwijzing en om verlaten te worden. We hechten ons aan alles dat ons kan verlossen van dit gevoel. Dus streven wij als mensen continu naar… Naar wat eigenlijk? Het streven an sich is eigenlijk het hele probleem. We creëren een ik-idee, een identiteit en deze moet onderhouden worden met macht, succes, aanzien en een geslaagd leven.

Een vrij mens
Maar hoe verlos je jezelf van dit hunkerende ik? Daar geeft Halbesma ook een antwoord op, hoewel van een stappenplan geen sprake is. Hij stelt dat vrijheid niet in handleidingen gedijt. Het is daarom geen leidraad, geen recept en het draagt geen ultieme wijsheid met zich mee. Het zet wel aan tot een volledig varen op jouw authenticiteit. Halbesma schetst de contouren van een vrij mens. Deze is volledig authentiek, oorspronkelijk en leeft naar zijn aard en temperament. Het draait vooral om het loslaten van de hechting aan een ‘ik’.
De lat komt echter wel hoog te liggen waar een vrij mens wordt beschreven als iemand die geen wensen en verlangens meer heeft, en door niets en niemand meer geraakt kan worden. We doen in deze staat nergens meer moeilijk over, accepteren onszelf en omarmen alles. Maar is dat haalbaar? Ik vraag het mij af. Deze beschrijving in superlatieven plaatst enerzijds de meeste mensen in ‘het onvrije’ en dat is de staat van de manipulatieve hunkeraar! Niet helemaal representatief voor de mensheid wat mij betreft. Anderzijds maakt het de vrije staat voor de meeste mensen tot een utopische werkelijkheid.

Ontnuchterend
De kracht van het boek is dat je steeds meer jasjes uitdoet, van opvoeding, van conditionering, van alles wat je in je leven (aan)geleerd hebt. Op een expliciete manier wordt de wijze waarop wij leven naar de aan ons opgedrongen ideeën verwoord. Het is daarom een ontnuchterende leeservaring. Alle maniertjes die je je eigen hebt gemaakt om te ontsnappen aan een sleur of leegte worden hier genadeloos ontdaan van hun opsmuk. Ieder individu dat zich op een spiritueel, religieus of psychologisch pad heeft begeven moet stevig in zijn schoenen staan. Het wordt allemaal van de troon gestoten. Een dergelijk pad biedt geen vrijheid, aldus Halbesma. Het is vooral een elegante hobby voor de elite. Er is na dit boek geen vastklampen meer mogelijk. De lezers die een reddingsboei nodig hebben, zijn bij dezen dus gewaarschuwd. Het houvast in je leven, dat ben jij!

Labelvrij is blijkbaar vrijheid
Halbesma (1962) schrijft boeken over vrijheid om te leven naar je ware aard. Dat de schrijver geen identificatie met een ‘ik’ heeft is terug te zien in zijn schrijfstijl. Dit boek is geschreven in korte hoofdstukken in algemene taal waarin de ‘ik-vorm’ wordt vermeden. Er is geen zelfonthulling. In het boek zijn elementen te herkennen van het boeddhisme en de Advaita Vedanta, maar terwijl ik dit schrijf voel ik de hete adem van Halbesma in mijn nek: hij is geen aanhanger van denkwijzen en filosofieën. Iedere vooringenomenheid wordt bij voorbaat gepareerd. Het boek is hier en daar ook wat tegenstrijdig. Waar bijvoorbeeld geschreven wordt dat een vrij mens stopt met persoonlijke meningsvorming, kan ik mij niet onttrekken aan het gevoel dat dit relaas ook een mening is. Dat er een visie door de tekst heen sijpelt is niet voorkomen. Het wordt alleen niet gelabeld met een -isme. Labelvrij is blijkbaar vrijheid.
Ik vind het jammer dat de aandacht in het boek hier en daar meer naar taalfouten wordt getrokken dan naar de inhoud. Daarnaast levert het boek door de uitdagende pen van Halbesma soms wat ongemak op en dat maakt het niet per se een aangenaam boek. Dit ongemak legt wel de veronderstellingen van jou als lezer bloot. Dat maakt het boek confronterend in haar uitingen, maar nog meer in de eigen reactie daarop. Als je jouw overtuigingen uit wilt dagen, is dit boek zeker een aanrader.
Recensent Ilse van Leeuwen