Recensie : Van zilveren sporen door Jan Gerrit Zomer

Drieluik

Met dit boek legt Bart Gijsbertsen (em. te Kampen) de laatste hand aan een drieluik. Met ‘Van zilveren sporen’ is nu ook het middenpaneel klaar; na ‘Een heidense uitdaging’ (2015, linker paneel) en ‘Luisteren bij maanlicht’ (2019 rechter paneel). Het hele drieluik staat in het teken van het zoeken naar herbronning; een christelijke uitleg van de Bijbel, in verbinding met zijn Hebreeuwse bron. De titel is ontleend aan David Grossman: in onze levens zijn blanke plekken – zilveren sporen… die herinnering vasthouden en hoop creëren.

De gang van de synagoge meemaken

Elke voorbereiding op de zondagse prediking begint met de vraag: wat werd gisteren in de synagoge gelezen? Zo ontstaan de hoofdstukken, naar de naam van de betreffende Sidra/Parasha voor die sabbat. Natuurlijk staat er dan veel te veel in om allemaal in de liturgie een plaats te krijgen. Gijsbertsen begint met een schets: hij kiest een inleidende lezing uit het z.g. Nieuwe Testament, gevolgd door een hoofdlezing uit de Sidra/Parasha, samen met suggesties voor Psalmen en/of Gezangen. Dat alles samengevat in een thema. En ten slotte geeft hij een tijdsindicatie naar zowel de Hebreeuwse maand als de gangbare tijdrekening. Dat is handig, want het boek telt 25 hoofdstukken, dus dat is niet voor iedere zondag. Erg is dat niet, want er volgt per hoofdstuk wel zoveel informatie dat je er meerdere zondagse diensten mee zou kunnen vullen, al geloof ik niet dat dat de bedoeling is. De schrijver wil liever dat we wekelijks de gang van de synagoge meemaken. Het is trouwens niet alleen materiaal voor kerkdiensten. Het boek leent zich ook prima om in de aanloop naar een dienst een voorbereidende gepreksavond te organiseren. Zo lijkt het ook ontstaan: als ‘verslag van de reis’ die de schrijver, samen met collega Leon Eigenhuis en de leden van de commissie Leerdiensten Torah en Evangelie van de Open Hof te Kampen, heeft gemaakt.

Wisselwerking Eerste en Tweede Testament

Bij de bespreking treffen we telkens bijbelgedeelten, die in drie vertalingen worden weergeven (in de NBV, de HSV en de Naardense Vertaling ’14). Ze vormen een associatie met de hoofdlezing, dus niet altijd de hoofdlezing zelf. Daardoor krijgt de hoofdlezing een brede uitwaaiering over heel Tenach. Tegelijk krijgen we uit Ralmud en Midrasj verrassende inkijkjes hoe de synagoge dit bijbelgedeelte verstaat en actualiseert. Een mooi voorbeeld is hoofdstuk 6, de Sidra Chajee Sarah. Over Abrahams’ aankoop van de grot van Machpela. Dat blijkt dan alles te maken te hebben met de kroning van David tot koning over Juda. Het koningschap van David wordt geënt op het eerste stukje grond dat Abraham van het hem toegezegde land verwierf. Dat hij NB kócht, terwijl toch heel het land hem behoorde. Geld speelt geen rol, dat is voor heidenen belangrijk, maar Abraham leeft uit een andere werkelijkheid. De naam Machpela blijkt in mystieke zin dan ook nog in verband gebracht te kunnen worden met ‘het paradijs’ en daarmee met álle volken, die zullen delen in de zegen van Abraham. En Abraham had dat allemaal voorzien en daarom wilde hij daar, op de grens van ideaal en werkelijkheid, per se zijn vrouw begraven. De politieke actualiteit doet mee, maar ook ethisch-pastorale vragen komen voorbij. En voortdurend is er die wisselwerking van het Eerste Testament naar het Tweede en weer terug.

Je moet misschien af en toe een hink-stap-sprong maken om de denkrichting te volgen, maar steeds bevat het boek een schat aan informatie en al lezend ontvouwt zich een prachtig, verrassend en inspirerend perspectief. Daarbij moest ik soms even mijn historisch-kritische kijk op de Schriften parkeren, om de auteur te laten uitspreken.

Gebruikstips en liturgische klok

Aan het eind van het boek vind je tips voor het gebruikt ervan, zoals ‘aanzetten voor een kringgesprek’, een handig bijbelregister, alsook een zaak- en personenregister. Drie bijlagen sluiten het boek af: a. een overzicht van het synagogale rooster met paginaverwijzing, b. een overzicht van de combinaties van schriftlezingen uit het Tweede en het Eerste Testament, en ten slotte een opzet voor een ‘Leerhuisliturgie’ – waar ik mijn commissie Liturgie & Eredienst op kan trakteren. Uit deze laatste bijlage is de illustratie gekozen: de liturgische klok uit de Open Hof in Kampen, waarin het synagogale en het kerkelijk jaar zijn samengebracht.

Jan Gerrit Zomer is predikant bij deelgemeente ‘De Rank’ (PKN) te Staphorst